State Workers Insurance Scheme कामगारांचे आरोग्य आणि कल्याण हे शासनासाठी महत्त्वाचे असून, त्यांना चांगल्या आरोग्य सुविधा मिळाव्यात यासाठी सरकार कटिबद्ध आहे, असे सार्वजनिक आरोग्य व कुटुंब कल्याण मंत्री प्रकाश आबिटकर यांनी सांगितले. त्यांनी नुकतीच राज्य कामगार विमा योजनेंतर्गत (ESI) येणाऱ्या रुग्णालयांच्या कामकाजाचा आढावा घेण्यासाठी एक बैठक घेतली. या बैठकीत कामगारांच्या आरोग्यसेवेत सुधारणा करण्यासाठी ५ मोठे आणि महत्त्वाचे निर्णय घेण्यात आले. राज्य कामगार विमा योजना (State Workers Insurance Scheme) सविस्तर माहिती पाहूया.
या बैठकीला आमदार मनीषा कायंदे, मुख्य अभियंता लेफ्टनंट कर्नल शिवशंकर मंडल, रिजनल डायरेक्टर श्रीमती अभिलाषा झा, राज्य कामगार विमा योजना प्रशासनाचे संचालक श्री. वायाळ यांच्यासह केंद्र आणि राज्य सरकारचे अधिकारी उपस्थित होते.
बैठकीतील महत्त्वाचे निर्णय:
- अंधेरी येथील कामगार रुग्णालय लवकर सुरू होणार: मुंबईतील अंधेरी (पूर्व) औद्योगिक वसाहतीमधील कामगार रुग्णालय तातडीने सुरू करण्यासाठी येणाऱ्या अडचणी दूर करण्याबाबत उद्योगमंत्री उदय सामंत यांच्यासोबत स्वतंत्र बैठक घेण्याचा निर्णय घेण्यात आला. या रुग्णालयामुळे परिसरातील कामगारांना मोठा दिलासा मिळणार आहे.
- कोल्हापूर आणि उल्हासनगर रुग्णालये सुरू करण्याचे निर्देश: कोल्हापूर येथील राज्य कामगार विमा रुग्णालय लवकरात लवकर सुरू करण्याचे आदेश देण्यात आले आहेत. यामुळे स्थानिक कामगारांना तात्काळ आरोग्य सुविधा मिळण्यास मदत होईल. तसेच, उल्हासनगर येथील १०० खाटांचे रुग्णालय एका महिन्याच्या आत सुरू करण्याचे निर्देशही देण्यात आले आहेत.
- असंघटित कामगारांनाही मिळणार लाभ: ग्रंथालय कामगार, रेशन दुकानदार यांसारख्या असंघटित कामगार वर्गालाही राज्य कामगार विमा योजनेचे फायदे मिळावेत यासाठी उपमुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे आणि उच्च व तंत्रशिक्षण मंत्री चंद्रकांत पाटील यांच्या उपस्थितीत एक उच्चस्तरीय बैठक घेण्याचे ठरले आहे.
- केंद्रीय मंत्र्यांशी चर्चा करणार: राज्यातील कामगार विमा योजनेशी संबंधित अनेक प्रलंबित प्रश्न सोडवण्यासाठी लवकरच केंद्रीय मंत्र्यांची भेट घेण्यात येणार आहे.
- अंधेरी रुग्णालयाची पाहणी: येत्या १५ दिवसांत अंधेरी येथील कामगार रुग्णालयाच्या जागेला स्थानिक आमदार, उद्योग विभागाचे सचिव आणि वरिष्ठ अधिकारी भेट देतील आणि पुढील कार्यवाहीबाबत निर्णय घेतील.
राज्य कामगार विमा योजना सविस्तर माहिती | State Workers Insurance Scheme
State Workers Insurance Scheme राज्य कामगार विमा योजना (Employees’ State Insurance Scheme – ESIS) ही भारतातील कामगारांसाठी एक सामाजिक सुरक्षा योजना आहे. ही योजना कामगारांना आरोग्य सेवा आणि आर्थिक सुरक्षा प्रदान करते.
State Workers Insurance Scheme या योजनेची सविस्तर माहिती खालीलप्रमाणे आहे:
१. योजनेची उद्दिष्ट्ये:
- आरोग्य सेवा: कामगारांना आणि त्यांच्या अवलंबितांना (कुटुंबियांना) व्यापक वैद्यकीय सुविधा पुरवणे. यात ओपीडी सेवा, रुग्णालयात दाखल करून उपचार, औषधे, तपासण्या, शस्त्रक्रिया इत्यादींचा समावेश आहे.
- आर्थिक सुरक्षा: आजारपण, दुखापत, मातृत्व किंवा अपंगत्व यांसारख्या परिस्थितीत कामगारांना आर्थिक सहाय्य पुरवणे, जेणेकरून त्यांच्या उत्पन्नावर परिणाम होणार नाही.
- पुनर्वसन: कामावर झालेल्या दुखापतीमुळे किंवा व्यावसायिक आजारामुळे अपंगत्व आलेल्या कामगारांना उपचारांसह पुनर्वसनासाठी मदत करणे.
२. योजनेची व्याप्ती आणि पात्रता:
- ही योजना Employees’ State Insurance Act, 1948 अंतर्गत लागू होते.
- साधारणपणे, ज्या आस्थापनांमध्ये (कारखाने, दुकाने, हॉटेल्स, वाहतूक कंपन्या इत्यादी) १० किंवा अधिक कामगार काम करतात आणि ज्यांचे मासिक वेतन एका विशिष्ट मर्यादेपर्यंत (सध्या सुमारे २१,००० रुपये) आहे, अशा कामगारांना ही योजना लागू होते. (ही मर्यादा वेळोवेळी बदलू शकते, त्यामुळे अद्ययावित माहितीसाठी ESI च्या अधिकृत संकेतस्थळाला भेट देणे आवश्यक आहे).
- कामगार आणि मालक या दोघांकडूनही ESI मध्ये योगदान दिले जाते. कामगाराच्या वेतनातून एक छोटासा भाग कापला जातो आणि मालक मोठा हिस्सा जमा करतो.
३. योजनेअंतर्गत मिळणारे प्रमुख फायदे:
- वैद्यकीय लाभ (Medical Benefit):
- कामगार आणि त्यांच्या कुटुंबियांना (पती/पत्नी, मुले, अवलंबून असलेले आई-वडील) सर्वसमावेशक वैद्यकीय सेवा प्रदान केली जाते.
- यामध्ये डॉक्टरांचा सल्ला, औषधे, विशेषज्ञांकडून उपचार, रुग्णालयात दाखल करणे (Indoor Treatment), शस्त्रक्रिया, तपासण्या आणि आरोग्य शिक्षण यांचा समावेश असतो.
- हे लाभ ESI रुग्णालये किंवा ESI च्या पॅनेलवरील दवाखाने/रुग्णालये येथे दिले जातात.
- आजारपण लाभ (Sickness Benefit):
- जेव्हा कामगार आजारपणामुळे कामावर जाऊ शकत नाही, तेव्हा त्याला/तिला वेतन गमावण्याची भरपाई म्हणून आर्थिक सहाय्य दिले जाते.
- हे लाभ विशिष्ट कालावधीसाठी (उदा. ९१ दिवस) आणि विशिष्ट दराने (सामान्यतः वेतनाच्या ७०%) दिले जातात. दीर्घकाळ चालणाऱ्या आजारांसाठी (उदा. कर्करोग, टीबी) दीर्घकालीन आजारपण लाभ (Extended Sickness Benefit) देखील उपलब्ध असतो.
- मातृत्व लाभ (Maternity Benefit):
- गर्भवती महिला कामगारांना प्रसूतीपूर्वी आणि प्रसूतीनंतर निश्चित कालावधीसाठी (उदा. २६ आठवडे) पूर्ण वेतनाचा लाभ मिळतो.
- यामध्ये प्रसूतीपूर्व आणि प्रसूतीनंतरची वैद्यकीय काळजी, वैद्यकीय खर्च आणि आवश्यक असल्यास वैद्यकीय गर्भपात सुविधा समाविष्ट आहे.
- अक्षमत्व लाभ (Disablement Benefit):
- कामावर झालेल्या दुखापतीमुळे किंवा व्यावसायिक आजारामुळे कामगार अंशतः किंवा पूर्णपणे अक्षम झाल्यास, त्याला/तिला अक्षमत्व लाभ दिला जातो.
- हे लाभ तात्पुरते अक्षमत्व लाभ (Temporary Disablement Benefit) किंवा कायमचे अक्षमत्व लाभ (Permanent Disablement Benefit) अशा स्वरूपात असतात.
- अवलंबित लाभ (Dependants’ Benefit):
- जर विमाधारक कामगाराचा कामाशी संबंधित दुखापत किंवा व्यावसायिक आजारामुळे मृत्यू झाल्यास, त्याच्या/तिच्या अवलंबितांना (उदा. विधवा, मुले) नियमानुसार मासिक पेन्शन मिळते.
- अंत्यसंस्कार खर्च (Funeral Expenses):
- विमाधारक कामगाराचा मृत्यू झाल्यास, अंत्यसंस्काराच्या खर्चासाठी निश्चित रक्कम दिली जाते.
४. योजनेची कार्यपद्धती (माहितीपुस्तिकेनुसार): माहितीपुस्तिकेमध्ये योजनेच्या कार्यपद्धतीचे विविध पैलू दिले आहेत, जसे की:
- अधिकाऱ्यांचे अधिकार: योजनेच्या प्रशासनासाठी आणि अंमलबजावणीसाठी जबाबदार असलेल्या अधिकाऱ्यांचे अधिकार.
- निर्णय प्रक्रिया: योजनेशी संबंधित निर्णय कसे घेतले जातात.
- मानके: योजनेची कार्यपद्धती आणि सेवांच्या गुणवत्तेसाठी निश्चित केलेली मानके.
- नियम आणि अभिलेख: योजनेच्या कामकाजासाठी असलेले कायदेशीर नियम, अधिनियम, सूचना आणि जतन केलेली कागदपत्रे.
- सार्वजनिक सहभाग: योजनेत जनतेचा सहभाग सुनिश्चित करण्यासाठीच्या सुविधा आणि सल्लागार समित्या.
५. संपर्क माहिती (माहितीपुस्तिकेतील उदाहरणांसह): माहितीपत्रकात नागपूर, औरंगाबाद, आणि मुंबई येथील काही ESI रुग्णालयांची संपर्क माहिती आणि वैद्यकीय अधिकाऱ्यांची नावे दिली आहेत. याचा अर्थ कामगारांना या योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी आणि लाभांसाठी थेट संपर्क साधण्यासाठी विविध कार्यालये आणि रुग्णालये उपलब्ध आहेत.
थोडक्यात, राज्य कामगार विमा योजना ही भारतातील असंघटित आणि संघटित क्षेत्रातील कामगारांना आरोग्य आणि आर्थिक सुरक्षा प्रदान करणारी एक मजबूत सामाजिक सुरक्षा योजना आहे. यामुळे कामगारांना त्यांच्या कठीण काळात आधार मिळतो आणि त्यांच्या कुटुंबाचे भविष्य सुरक्षित राहते.
अधिक माहितीसाठी : राज्य कामगार विमा योजना, महाराष्ट्र राज्य माहितीपुस्तिका येथे डाउनलोड करा
