Poshan Tracker Anganwadi Update 2025 भारत सरकारच्या महिला आणि बाल विकास मंत्रालयाने Poshan Tracker App च्या माध्यमातून एक महत्त्वाचा टप्पा गाठला आहे. २८ फेब्रुवारी २०२५ पर्यंत देशातील सर्व अंगणवाडी केंद्रांची यावर नोंदणी पूर्ण झाली असून एकूण १०.१२ कोटी लाभार्थ्यांची माहिती डिजिटल स्वरूपात जमा करण्यात आली आहे. ही नोंदणी मिशन सक्षम अंगणवाडी आणि पोषण २.० अंतर्गत पारदर्शकतेच्या दिशेने मोठे पाऊल आहे.
देशातील अंगणवाडी सेवांमध्ये दर्जात्मक सुधारणा घडवणारा ‘Poshan Bhi Padhai Bhi’ (PBPB) कार्यक्रम आणि पोषण ट्रॅकर अ‍ॅप सध्या चर्चेचा विषय ठरत आहेत. महिल व बालविकास मंत्रालयाने सुरू केलेल्या या उपक्रमाचा उद्देश लहान मुलांच्या सुरुवातीच्या शिक्षण व पोषणाची गुणवत्ता वाढवणे हा आहे.
Table of Contents
Poshan Tracker Anganwadi Update 2025
पोषण २.० मिशन अंतर्गत डिजिटल क्रांती : १५व्या वित्त आयोगांतर्गत अंगणवाडी सेवा, पोषण अभियान, आणि किशोरवयीन मुलींसाठीच्या योजनांना समाविष्ट करत मिशन सक्षम अंगणवाडी आणि पोषण २.० सुरू करण्यात आले आहे. हे एक केंद्रीय प्रायोजित मिशन असून त्याची अंमलबजावणी राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांकडून केली जाते.
या योजनेअंतर्गत खालील लाभार्थ्यांचा समावेश केला जातो:
- ० ते ६ वयोगटातील मुले
- गरोदर महिला आणि स्तनपान करणाऱ्या मातां
- १४ ते १८ वयोगटातील किशोरी (उत्तर-पूर्व राज्ये आणि आकांक्षी जिल्हे)
10.12 कोटी लाभार्थ्यांची नोंदणी
२८ फेब्रुवारी २०२५ पर्यंत १०,१२,४६,१०६ लाभार्थ्यांची पोषण ट्रॅकर अ‍ॅपवर नोंदणी झाली आहे. केवळ कर्नाटक राज्यातच ४४,३८,७२५ लाभार्थी नोंदवले गेले आहेत, आणि यातील ९९.६१% लाभार्थी आधारद्वारे सत्यापित आहेत.
पोषण ट्रॅकर अ‍ॅप म्हणजे काय?
पोषण ट्रॅकर अ‍ॅप ही महिला व बाल विकास मंत्रालयाची एक महत्त्वाकांक्षी डिजिटल योजना आहे, जी १ मार्च २०२१ रोजी सुरू करण्यात आली. या अ‍ॅपद्वारे अंगणवाडी केंद्रांमधील सेवा, लाभार्थ्यांची माहिती, पोषण मूल्यांकन, आणि विविध घटकांचे real-time मॉनिटरिंग शक्य झाले आहे.
स्मार्टफोनमुळे अंगणवाडी सेवांचा डिजिटायझेशन
सर्व अंगणवाडी सेविकांना स्मार्टफोन देण्यात आले असून, यामुळे खालील सेवा डिजिटल पद्धतीने मिळतात:
- दररोज उपस्थितीची नोंद
- ECCE (Early Childhood Care and Education)
- गरम शिजवलेले जेवण (HCM) किंवा Take Home Ration
- मुलांचे वजन, उंची यांचे मोजमाप
- वाढीचे मासिक अहवाल (auto-generated reports)
अ‍ॅप २४ भाषांमध्ये उपलब्ध असून, हिंदी आणि इंग्रजीसह इतर भाषांमध्येही वापरता येतो.
UNICEF आणि WHO कडून मान्यता
UNICEF ने पोषण ट्रॅकर अ‍ॅपच्या साधेपणाचे आणि अंगणवाडी सेविका यांचे काम सुलभ केल्याचे कौतुक केले आहे. WHO ने देखील हे अ‍ॅप पोषणविषयक डेटाचे अचूक व्यवस्थापन करणारे उत्कृष्ट उदाहरण असल्याचे नमूद केले आहे.
G-20 परिषदेत पोषण ट्रॅकरची जागतिक पातळीवर ओळख
G-20 महिला सक्षमीकरण मंत्री परिषद २०२३ मध्ये पोषण ट्रॅकरचे प्रदर्शन करण्यात आले होते. परिषदेत डिजिटल प्लॅटफॉर्मद्वारे गरोदर महिला, स्तनपान करणाऱ्या मातां, किशोरी आणि बालकांसाठी सेवा पुरविण्याच्या महत्त्वावर भर देण्यात आला.
Poshan Bhi Padhai Bhi कार्यक्रमाची सुरुवात
10 मे 2023 रोजी सुरू झालेल्या Poshan Bhi Padhai Bhi (PBPB) कार्यक्रमाचा मुख्य उद्देश अंगणवाड्यांमध्ये शिक्षणाचा दर्जा उंचावणे आणि पोषणावर भर देणे आहे. 13.9 लाख अंगणवाडी सेविकांना दोन टप्प्यांत प्रशिक्षण देण्याचे लक्ष्य आहे –
- Round 1 (2023-25): 3 दिवसांचे प्रशिक्षण
- Round 2 (2025-26): 2 दिवसांचे प्रशिक्षण
दोन टप्प्यातील प्रशिक्षण मॉडेल
- Tier 1: राज्यस्तरीय मास्टर ट्रेनर्स (SLMTs) यांना 2 दिवसांचे प्रशिक्षण.
- Tier 2: अंगणवाडी सेविकांना 3 दिवसांचे प्रशिक्षण.
या प्रशिक्षणामध्ये नवचेतना (0-3 वयोगटासाठी) आणि आधारशिला (3-6 वयोगटासाठी) या राष्ट्रीय अभ्यासक्रमांचा समावेश आहे.
आजपर्यंत 36,424 SLMTs आणि 4.2 लाख अंगणवाडी सेविकांना प्रशिक्षण देण्यात आले असून यामध्ये महाराष्ट्रातील 35,174 सेविकांचा समावेश आहे.
Poshan Tracker App – डिजिटल युगातील शिक्षण सहकारी
पोषण ट्रॅकर अ‍ॅप चा वापर करून अंगणवाडी सेविकांना डिजिटल सहाय्य व सातत्यपूर्ण मार्गदर्शन दिलं जातं. दररोज Aadharshila आधारित शिक्षणविषयक दोन व्हिडिओ, एक व्हॉइस नोट, आणि 1000+ अ‍ॅक्टिव्हिटी PDF या अ‍ॅपद्वारे पाठवल्या जातात.
हे सर्व साहित्य 3 ते 6 वर्ष वयोगटातील मुलांसाठी बनवलेलं आहे आणि एकूण 44 आठवड्यांच्या अभ्यासक्रमावर आधारित आहे.
प्रशिक्षणाचा अभ्यासक्रम
Round 1 मध्ये 3 दिवसांच्या प्रशिक्षणाचा तपशील असा:
- दिवस 1: कार्यक्रमाची ओळख, खेळ-आधारित शिक्षण, आधारशिला अभ्यासक्रम
- दिवस 2: पोषण, माता-पालक सहभाग, सामुदायिक सहभाग
- दिवस 3: दिव्यांग समावेश, नवचेतना अभ्यासक्रम, गरोदर मातांसाठी “गर्भ संस्कार”
राज्यसभेत माहितीची सादरीकरण
महिला व बालविकास राज्यमंत्री सौ. सवित्री ठाकूर यांनी राज्यसभेत या उपक्रमांची माहिती दिली. यामध्ये डिजिटल माध्यमांद्वारे अंगणवाडी सेविकांना सक्षम बनवण्याचा उल्लेख करण्यात आला.
निष्कर्ष
पोषण ट्रॅकर अ‍ॅप आणि Poshan Bhi Padhai Bhi कार्यक्रम हे देशातील बालविकासाच्या दिशेने एक महत्त्वाचं पाऊल आहे. हे उपक्रम अंगणवाडी केंद्रांमधील शिक्षण व पोषण सेवा सुधारण्यात मोठी भूमिका बजावत आहेत.
पोषण ट्रॅकर अ‍ॅपमुळे भारतात अंगणवाडी प्रणाली अधिक पारदर्शक, डिजिटल आणि प्रभावी झाली आहे. लाखो लाभार्थ्यांचे आरोग्य आणि पोषण व्यवस्थापन आता डिजिटल ट्रॅकिंगद्वारे शक्य झाले आहे. सरकारच्या या प्रयत्नामुळे बालकांचे आरोग्य, महिलांचे पोषण आणि किशोरवयीन मुलींचा विकास हा देशाच्या उज्वल भविष्याकडे एक महत्त्वाचा टप्पा ठरत आहे.
